पहिल्याचा मान….

लहान बाळ असो अगर जर्जर म्हातारा त्याचे कोणीतरी कौतुक केले कि त्याला खूप आनंद होतो. छाती फुलून जाते आनंदाने. नवीन काहीतरी यापेक्षाही चांगले करण्यासाठी उत्साह वाढतो.प्रेरणा मिळते.

वर्गात पहिला आला कि किती कौतुक होते हे मी अनुभवले आहे. मी पहिली पासूनच कायम वर्गात पहिला येत होतो. खुप मित्र होते. शाळेत परिसरात प्रत्येक जणं आपल्याला ओळखत असल्याने अभिमान वाटायचा. असो.

जगातील पहिला केमेरा कसा असेल तुम्ही कल्पना करू शकता का? नाही न! बघा जगातील पहिला केमेरा कसा होता ते.

तसेच जगातील पहिली कार कशी असावी?

आता पहा जगातील पहिला टेलिफोन.

जगातील पहिली मोटारसायकल बघा कशी होती!!

हे पहा जगातील पहिले रेल्वे इंजिन.

जगातील पहिली एक्स रे मशीन.

अशी प्रत्येक वस्तू पहिली तयार झाली असेल. जसे कंप्यूटर, टिव्ही, रेडिओ, मोबाईल इ. ते नंतर कधीतरी बघु.

Advertisements

तंत्रज्ञान…..

विज्ञान आणि तंत्रज्ञानाने म्हणजे वैज्ञानिकांनी/अभियंत्यांनी वेळोवेळी शोध लावून माणसाचे जीवन सुकर करण्याचा प्रयत्न केला आहे. असे अनेक प्रयोग करून नवीन उपकरणे तयार केली व नंतर त्यांचा व्यावसायिक वापर ही सुरू झाला.

उदाहरण द्यायचे झाले तर विमानाचा आविष्कार हे माणसासाठी सुखकर साधन ठरले. पूर्वी सीमेपार जाण्यासाठी जहाज वापरले जात होते. महिने लागत असत प्रवासाला. विमानाने काही तासांमध्ये पोहोचता येते.

अलिकडच्या काळातील उदाहरण म्हणजे मेट्रो. याबद्दल सांगायचे झाले तर लगेच मनात भूतकाळ डोकावतो. झाले असे कि मी १९९८ च्या ऑक्टोबर महिन्यात ऐन दिवाळीच्या रात्री विमानात विराजमान झालो होतो. का?व कशासाठी? तर जापान देशात चार आठवड्याच्या प्रशिक्षणासाठी जाण्यासाठी. याबद्दल या “माझ्या मना “वरील एक पेज “माझा विमानप्रवासा”वर माहिती आहे. मी जापान देशात प्रथम मेट्रो ट्रेन पाहिली होती. तस बघितले तर हा माझ्या आयुष्यातील पहिला व शेवटचा विदेश प्रवास होता. त्यानंतर ही योग आले पण मला नको होते म्हणून मी नाकारले. सारे जहाँ से अच्छा……

जापान मधे मी लोकलमध्ये ही प्रवास केला होता आणि बुलेट ट्रेन मधे ही.

कोणत्याही ट्रेनमध्ये प्रवास केला तरी प्रवास शांततेत व्हायचा. अजिबात दणका किंवा झटका असे काही नाही. असे म्हणता येईल कि पोटातले पाणी सुद्धा हलत नव्हते. असो.

प्रशिक्षण संपले आणि परतीचा प्रवास करुन मुंबई येथे आलो.

लोकलने प्रवास केला. तेव्हा लागलीच मनात दोन्ही ट्रेनची तुलना झाली. अक्षरशः जमीन आसमानाचा फरक जाणवत होता दोन्ही ट्रेन मधे. मनात आले आपण आणखी हजार वर्षे त्यांची बरोबरी करु शकत नाही. पण तेव्हा कल्पना नव्हती आपण बदलू. दिल्लीत मेट्रो आली आणि देश बदलत गेला. नंतर एक एक शहर करत मेट्रोचा पसारा वाढला. आता तर अनेक शहरांमधे मेट्रोसेवा सुरू होत आहे.

असो.

यानंतर इंटरनेट. १९९८ मधे आपल्या कडे मी गेलो तेव्हा मुंबई येथे स्टॉक एक्सचेंज जवळ एकच सायबर केफे सुरु झाले होते. दर होता तासाला रु.१००/-तेव्हा तर ऑफिस मधे ही इंटरनेट नव्हते. व्हि.एस. एन. एल. मधे सुरू झाले होते. मी ऑफिस चे फेक्स तेथे जाऊनच विदेशात पिठवित होतो. नंतर त्याचा ही पसारा वाढला.

नंतर आणखी एक अनोखे यंत्र आले. ते म्हणजे मोबाईल. १९९८ मधे आपल्या कडे मोबाईल चे वारे सुरू झाले होते पण अद्याप मोबाईल आला नव्हता. त्यात ही प्रथम पेजर आले. त्यावरून मेसेज पाठवता येत होते. नंतर आले मोबाईल. पण ते मोठा एंटिना असलेले. मोबाईल चे डबळे ही मोठेच होते. दर पण मिनीटासाठी मला वाटते रू. १८/- असेच काही तरी असावे. इनकमिंग साठी सुद्धा चार्जेस होते. गंमत सांगाविसी वाटते आहे या मोबाईल बद्दल.

जापान मधे त्याकाळी मोबाईल असे फुटपाथवर मिळायचे. आम्ही सुटीच्या दिवसी शहरात फेरफटका मारत असतांना एका दुकानात बाहेर फुटपाथवर हरेक माल १० येन (तेथील चलन) असा दर होता वाटते. म्हणजे आपले तेव्हा चे रु.३/-. मी दुकानात गेलो. दोन मोबाईल दे म्हणून पैसे पण दिले. त्याला इंग्रजी समजत नसल्याने व तो काय म्हणत आहे हे आम्हाला समजत नसल्याने बरीच अडचण झाली. थोड्या वेळाने एक मुलगी दुकानात आली. तिला इंग्रजी येत होते. तिला मी माझे म्हणणे सांगितले. तिने दुकानदाराला सांगितले पण त्याने नकार दिला. कारण तर हे मोबाईल विदेशी लोकांसाठी नाही.

आता मागच्या काही काळापासून एका नवीन यंत्राने जगभर उच्छाद मांडला आहे. नाव आहे ड्रोन. आहे साधे सोपे उपकरण. पण अलीकडे त्याचा वापर खूप वाढला आहे. त्याचा बेस्ट वापर फोटोग्राफीसाठी होतो. खेडोपाडी सुद्धा वापर होत आहे. सुरक्षेसाठी सुद्धा त्याचा वापर होतो.

आताच काही काळापूर्वी बातम्यांमधे या यंत्राच्या वापराबद्दल एक बातमी सांगितली गेली. अरब देशात तेलाच्या विहिरींवर या यंत्राने हल्ला करून आग लावण्यात आली. त्यामुळे जगभरात पेट्रोल, डिजल चे भाव भडकणार. आश्चर्य वाटले न! ड्रोन चा या कामासाठी वापर केला जाईल ही कल्पना ही आली नसेल कोणाच्या मनात.

मध्यंतरी व्हाट्सएपवर एक व्हिडिओ वायरल झाला होता. या ड्रोन यंत्राचा वापर करून वाटमारी किंवा लूटमार केल्याचे त्यात दाखविले होते.

हे नवीन उपकरण तयार केले तेव्हा कोणाला कल्पना ही नसेल की याचा असा गैरवापर ही होऊ शकतो.

(सर्व चित्रांसाठी गुगलचे आभार )

अभियंता दिनाच्या शुभेच्छा..

मित्रांनो, आज १५ सेप्टेंबर, श्रीयुत मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या यांचा जन्मदिवस. सन १९१२ ते१९१९ या काळात मैसूर राज्याचे दीवान राहिलेले श्रीयुत मोक्षगुंडम विश्वेश्वरय्या जे एक अभियंता होते त्यांना आदरांजली म्हणून हा दिवस दर वर्षी आपल्या देशात “अभियंता दिवस” म्हणून पाळला.

त्यांनी पुण्यातील कॉलेज ऑफ इंजिनिअरिंग येथून डिग्री मिळविली होती.

जगभरात इतर ही काही देश आपल्या देशातील विशिष्ट अभियंत्यांना आदरांजली म्हणून अभियंता दिवस पाळतात.

१) अर्जेंटिनामध्ये १५ जून रोजी अभियंता दिन पाळला जातो. १५ जून, १८७० रोजी लुईस हुर्गो आर्जेन्टिना मधील पहिला अभियंता झाला.

२) कोलंबियामध्ये ऑगस्ट १७रोजी अभियंता दिन पाळला जातो.

३) इराणमध्ये फेब्रुवारी २४ रोजी अभियंता दिन पाळला जातो. हा दिवस इराणी शास्त्रज्ञ व तत्वज्ञ नसीर अल् दिन अल् तुसी याच्या स्मरणार्थ पाळला जातो.

४) मेक्सिकोमध्ये जुलै १ रोजी अभियंता दिन पाळला जातो

वरील माहिती मराठी विकीपेडियावरून मिळाली आहे.

आरसा-2

मी एकट्याने प्रवास करत असतांना शक्य तो शहर वाहतूक म्हणजे ती शुद्ध भाषेत सिटी बस म्हणतात न तिनेच प्रवास करतो. सेवानिवृत्त मानसाला काम तरी काय असते हो! पण आजारी पडल्यावर बस ने प्रवास झेपवत नाही म्हणून आणि काही ऊठसूट कोठेही जाता येत नाही म्हणून आणखी एक आणि महत्त्वाचे म्हणजे सौंची सक्त ताकीद असल्याने ऑटोरिक्षानेच जावे लागते. असेच मध्यंतरी दवाखान्यात ऑटोरिक्षा ने जात असतांना सहज साईड मिररकडे पाहिल्यावर Objects in the mirror are closer than they appear हे वाक्य वाचले.

सेवानिवृत्त म्हणजे रिकामटेकडाच. म्हणून हे वाक्य वाचल्यावर आणि ब्लॉग लिहिणारे सतत विषयाच्या शोधात असतात म्हणून ही म्हणता येईल मी त्या वाक्याचा काय बर अर्थ असेल असा सहज विचार करू लागलो आणि मनात खलबते सुरू झाली.

शाब्दिक अर्थ म्हणजे सरळसरळ अर्थ तर असा दिसतो: आरशात दिसणारी वस्तु ( अर्थात तिचे प्रतिबिंब) ही ती प्रत्यक्ष दिसते(appear) त्यापेक्षा जवळ (closer)वाटते. मी मराठी/हिंदी माध्यमातून शिक्षण घेतले असल्याने माझे इंग्रजी जेमतेमच आहे. त्यामुळे मला जे वाटले किंवा जसे जमले तसा मी अनुवाद केला आहे बर. चुकले असल्यास क्षमस्व.

पण हा अर्थ माझ्या मनाला पटत नव्हता. आरशात बघितले तर प्रतिबिंब जवळ दिसल्याचे वाटले नाही.

घरी आल्यावर पुन्हा यावर विचार करू लागलो. संपूर्ण वाक्य मी गुगल बाबाला सांगितले. क्षणार्धात त्याने कुंडलीच समोर ठेवली.

त्यातून हे समजले कि ही गाडीच्या चालकासाठी (driver) धोकादायक सूचना( safety warning) असते. गुगल बाबाने दुसर्या एका बाबाचे नाव सुचवले. ते म्हणजे “विकीपेडिया”. त्यांनी सांगितले हे वाक्य प्रवासी बसतात त्या बाजूला साईड मिररवर लिहिलेले असते ते ही अमेरिका, केनडा, नेपाळ, भारत आणि सऊदी अरब या देशांमध्ये.

प्रत्यक्षात हा एक बहिर्गोल आरसा(convex mirror ) असतो. तो प्रतिबिंब छोट्या स्वरूपात दाखवितो. म्हणून या आरशात मागील वस्तू लहान दिसतात.

आशेचा किरण

मित्रांनो, इस्रो ने आज सांगितले कि विक्रमची थर्मल चित्र ऑर्बिटर ने पाठविली आहेत व तो चांद्रभूमीवर पडला आहे. पण त्याच्याशी संपर्क होत नाही. सतत प्रयत्न केले जात आहेत. त्याला सूचना देता आल्या तर तो स्वतः उभा राहु शकणार आहे. तशी यंत्रणा त्याच्यात आहे.

यातून मला एक विकट प्रश्न पडला आहे तो असा कि त्याला येथून सूचना दिल्या तरच तो उभा राहू शकणार आहे. त्याच्यात विचार करण्याची क्षमता नाही का? या आर्टिफिशीयल इंटेलिजन्सच्या अत्याधुनिक युगात विक्रम मधे अशी यंत्रणा असती तर चंद्रावर पडल्यावर तो कदाचित स्वतः पुन्हा उभा राहिला असता.

आता मला समजले कि हे अंतरिक्ष यान पुर्ण पणे जमिनीवरुन संचलित होत असतात. माझा तर समज होता कि ते तेथील परिस्थितीनुरुप स्वतः संचलित होतात. असो. पण माझा समज गैरसमज जे असेल ते असेल पण जर स्वयंचलित असेल तर ते स्वतः ला सावरुन परत उभे राहून कार्यरत होईल.

थिजलेली पाऊलं

दि. ६/०९/२०१९ च्या रात्री व ७/०९/२०१९ च्या पहाटे संपूर्ण देश जागा होता एक नवीन इतिहासाची नोंद होतांनाच्या क्षणाचा साक्षीदार होण्यासाठी. मी ही टि.व्हि.समोर बसून त्या क्षणाची आतूरतेने वाट पहात होतो. इस्रो मधे वैज्ञानिक कार्यरत होते नवा इतिहास घडवण्यासाठी. त्यांना प्रोत्साहन देण्यासाठी आपल्या देशाचे पंतप्रधान ही त्यांच्यासोबत होतेच.

आधीपासूनच ही कल्पना दिली गेली होती की अशा वैज्ञानिक घडामोडीत अत्यंत नाजूक असतात ती शेवटची १५ मिनिटे.

ठरलेल्या वेळेनुसार १ वाजून ५३ मिनीटांनी “विक्रम” (रोवर) चंद्रावर उतरण्याचा “विक्रम” नोंदवणार होता. त्याच्या बरोबर १५ मिनिटे आधी लेंडिंगच्या प्रक्रियेला सुरुवात झाली. तेव्हा सर्व वैज्ञानिकांनी टाळ्या वाजवून आनंद व्यक्त केला. हळूहळू ब्रेकिंग सुरु झाले. प्रत्येक वेळी टाळ्या वाजवून आनंद व्यक्त केला जात होता. मोठ्या पडद्यावर ग्राफिक्सच्या सहाय्याने रोवरची वाटचाल दर्शविली जात होती.

साभार:गुगल

चांद्रभूमीच्या अगदी जवळ पोहोचले व बस दोन पाऊल पुढे सरकणे बाकी असतांना अचानक सर्व वैज्ञानिकांचे चेहरे सुन्न झालेले दिसले. जणू सर्व वातावरण थिजल्यासारखे झाले. मला शंका आली व छातीत धस्स झाले. छाती जड झाली. रात्री चे दोन वाजले होते सर्व गाढ झोपेत. मी आवाज एकदम कमी ठेवून टि.व्हि. बघत होतो. काय करावं सुचेना. घाबरलो होतो. शेवटी मन घट्ट केले व स्वतःला सावरल. पुन्हा टि.व्हि. बघायला सुरुवात केली.

पत्रकारांना ही काय झाले काही सांगता येईना. चेनल बदलून पाहिले. काहीच कळेना. काही वेळाने इस्रो प्रमुखांनी संपर्क तुटल्याचे व बरेच प्रयत्न करून ही संपर्क होत नसल्याचे जाहीर केले तेव्हा समजले. नंतर मा. पंतप्रधान सर्वांना धीर देऊन व प्रमुखांची पाठ थोपटून गेले.

अर्थात चांद्रभूमी पासून दोन पाऊले दूर असतांना पाऊलं थीजली त्याला काय करणार? तिथपर्यंत पोहोचलो म्हणजे ९५% यशस्वी झालो आहोत.

आज बातम्यांमधे समजले ऑर्बिटर पाठविले होते ते व्यवस्थित असून चंद्राभोवती फिरत आहे. फक्त रोवरशी संपर्क होत नाहीय. अजून ही प्रयत्न सुरू आहे. आपण पुन्हा संपर्क होईल असेच ग्रुहित धरुया आणि नक्की संपर्क होईल असे माझे मन म्हणते आहे.

कौतुक इस्रोतील सर्व वैज्ञानिकांचे करायला हवे ज्यांनी अथक प्रयत्न करुन ही कामगिरी कमीतकमी खर्चात केली. आणि कौतुक आपल्या मा. पंतप्रधानांचे ही करायला हवे रात्री ३ वाजता इस्रो तून ते गेले व सकाळी ८ वाजता परत येऊन सर्व वैज्ञानिकांचे कौतुक केले. त्यांना चांगल्या कामगिरीबद्दल शाबासकी दिली. प्रत्येकाशी हस्तांदोलन करून त्यांना पुन्हा काम सुरु करण्यासाठी प्रोत्साहन दिले. यावेळी इस्रो प्रमुख भावूक झाले. त्यांना अश्रु आवरता आले नाहीत. तेव्हा पंतप्रधानांनी त्यांना जवळ घेतले व धीर दिला. त्याक्षणी खरच प्रत्येक प्रेक्षक भारावून गेला असणार.

आज जग आपल्या कडे आश्चर्याने पाहत आहे कि इतक्या कमी खर्चात ही कामगिरी करणे कसे शक्य आहे? या कामगिरीचे आणखी एक वैशिष्ट्य म्हणजे पूर्णतः भारतीय बनावटीचे(Made in India ). आपण स्वतः ते तयार केले आहे.

आज सोशल मिडिया वर आलेले एकूण एक मेसेज पहा संपूर्ण देश इस्रोसोबत उभा आहे.

त्यातील ही एक कविता खूप आवडली.

का रे चन्द्रा केलीस अशी निराशा .
तुझ्या भेटीची अपूर्ण राहिली मनीषा ।।
निराशा झटकून” विक्रम” पुन्हा करील प्रयत्न.
यश खेचून आणतील नक्कीच त्यांचे यत्न।।
“विक्रमला”मन खंबिर करावंच लागेल.
चन्द्रालाही मग हार मानावीच लागेल।।
त्यांच्या प्रयत्नांना आपण देऊ शुभेच्छा.
तारीख वगैरे बाकी सारी,
“इसरोची”इच्छा।।☺

रोहिणी केतकर.🙏

सोशल मिडियावर आलेले हे चित्र पहा किती खास आहे.

आकाश ठेंगणे

चंद्र ज्याला रजनीपती ही म्हणतात. तो चंद्र आज मध्यरात्री अगदी जवळ येऊन आपलासा होणार आहे. चंद्रयान-२ हे आपण सोडलेल्या यानातून गेलेले रोवर आज रात्री १२ नंतर किंवा उद्याच्या तारखेला (७ सेप्टेंबर २०१९)पहाटे १ वाजून ५३ मिनिटांनी चांद्रभूमीच्या दक्षिण ध्रुवावर जे कायम अंधारात असते व जेथे आजपर्यंत जगातील कोणत्याच देशाने पाऊल टाकले नव्हते तेथे उतरणार आहे. हा स्वर्णिम, अविस्मरणीय, ऐतिहासिक व न भूतो न भविष्यती असा क्षण असणार आहे. त्यामुळे आपल्याला आकाश ठेंगणे होणार आहे. या ऐतिहासिक कामगिरीबद्दल इस्रोतील सर्व वैज्ञानिकांचे व देशवासियांचे मनःपूर्वक अभिनंदन.

आज आणखी एक ऐतिहासिक माहितीची नोंद झाली आहे. जगभरातील विविध संशोधकांनी ज्यात भारतीय संशोधकांचा ही समावेश आहे, यांनी ३ वर्षांच्या अथक संशोधनानंतर हे जगासमोर आणले आहे की आर्य हे भारतीयच होते. ते बाहेरून कोठूनही आलेले नव्हते. आतापर्यंत हा समज होता कि आर्य बाहेरून आले होते. माझा तर असा समज होता अर्थात कोठून तरी वाचल्यावरच कि आर्य रूस मधून भारतात आले होते.

म्हणून च मला वाटले कि आज आपल्याला आकाश ठेंगणे झाले आहे.